Bir işe başlamadan önce “sonra yaparım”, “biraz mola vereyim” şeklinde davranışlarda bulunuyorsanız iyi bir erteleyici olabilirsiniz. Önemli olmayan işleri yaparak vakit geçirmek esas yapılacak işlerin birikmesine neden oluyor. Erteleme sürekli tekrarlandığında ise alışkanlık haline geliyor. Emsey Hospital’dan Psikiyatri Uzmanı Uzm. Dr. Orhan Karaca konuyla ilgili görüşlerini paylaşıyor.
İnsan hedefleri doğrultusunda adım atmak varken, neden sürekli ertelemeyi tercih eder?
Ertelemenin farklı nedenleri vardır. Bunlar tek başına var olabileceği gibi birkaç tanesi birlikte de olabilir.
Ertelemenin en önemli nedenlerinden biri mükemmeliyetçiliktir. Mükemmeliyetçiler kalite ve verimlilik odaklı kişiler olduğu için ortaya çıkacak sonuçla aşırı ilgilenirler. Ayrıntılara takılıp, bu ayrıntılar olmadıkça harekete geçmek istemezler. Bir yandan bu ayrıntılarla uğraşıp adım atmıyorken diğer yandan adım atmak zorunda hissediş arasına sıkışırlar.
Bu hayatımızdaki erteleme halinin sonuçları neler olabilir? Psikolojik olarak yansımaları nasıl olur?
Uzun süre emek sarf etmeyi gerektiren yüksek hedefler çoğu zaman tükenmişliğe neden olur. Tükenmişlik tablosunu oluşturan bireysel zemin analiz edilip gereken adımlar atılmadığında da depresyon ortaya çıkabilir. Depresyondaki bir kişinin ise günlük hayatında rutin olarak yapması gereken şeyleri bile yapmakta zorlanıyorken üstüne ulaşması gereken hedefleri düşünmesi ve bununla ilgili adım atması oldukça zordur.
Bazı kişiler için adım atmama nedeni emek sarf etse de başaramayacağını düşünmedir. Bu kişiler için başarısızlık ihtimali oldukça yüksektir. Kendilerini zaten şimdiye kadar başaramamış ve bundan sonra da başaramayacakmış gibi hissederler. Kendilerini başkalarıyla kıyaslarlar, bulundukları yerden memnun değillerdir, gelecekle ilgili de bundan farklı bir konumda olmayacaklarını düşünürler. Başarmak zorunda oluşla başaramayacak olmanın kıskacına sıkışmış durumdadırlar, umutsuzdurlar.
Bazı kişiler için adım atmama nedeni kendi başına becerebileceğini düşünmemedir. Bu kişiler karar vermekte zorlandıkları için başkasının desteğine ihtiyaç duyarlar. Özgüvenleri düşük, yönlendirilmeyi bekleyen kişilerdir. Kendi hayatlarını başkasının yönlendirmesini isterler. Bu da bir hedef oluşturma ve bu doğrultuda adım atmayı güçleştirir.
Bazı kişiler için adım atmama nedeni emek vererek ulaşması gereken şeyleri zaten hakkı olarak görme, yani başkasının kendisine koşulsuz vermesini beklemedir. Bunların çevresindeki kişiler çoğunlukla adaletsizlikten, yorulmaktan ve anlaşılmamaktan şikayetçidirler.
Bazı kişiler için adım atmama nedeni de irade zayıflığı ve tembelliktir.
Erteleme hem erteleyen birey için hem de birlikte yaşadığı kişiler için ayrı ayrı psikolojik sorunlar oluşturur. Depresyon, anksiyete, panik, iletişim sorunları, şiddet, ekonomik, sosyal sorunlar gibi…
Ertelemeden harekete geçebilmenin yolları nelerdir ve bu sorunun üstesinden nasıl gelinebilir?
Erteleme sorununu çözmek için bu sorunu yaşayan kişinin biraz önce saydığım başlıklardan hangisine uyduğunun tespiti ve bu çerçevede adım atılması gerekir. Bu konunun analizinin yapılması için bir terapistten yardım almak en isabetli adım olur. Mükemmeliyetçiliği tüm boyutlarıyla değerlendirmek, sebeplerini analiz etmek, fayda ve zararlarını ele almak, kişinin tatmin olacağı yeni standartlar oluşturmak, özgüven eksikliğinin olup olmadığını, varsa boyutlarını analiz etmek, bu çerçevede kişiyi güçlendirmek, disiplin sorunu olanların hayatlarındaki kazanç ve kayıplarla ilgili sağlıklı analizi yapabilmelerini sağlayıp, istikrar kavramıyla tanıştırmaktır. En doğru yaklaşım bu yolun bir terapist ile birlikte yürünmesidir.